Instytuty Świeckie to wspólnoty osób świeckich, które praktykują rady ewangeliczne (czystości, ubóstwa i posłuszeństwa) w życiu świeckim. Członkowie tych wspólnot poprzez swoją konsekrację zobowiązują się do doskonałej miłości Boga i uświęcenia świata.
Dążność do praktykowania rad ewangelicznych w świecie, bez oddalania się od własnego środowiska, znana była już w początkach Kościoła. W czasach nowożytnych taką formę życia konsekrowanego zatwierdził papież Pius XII konstytucją apostolską Provida Mater Ecclesia” z roku 1947, odróżniając ją od instytutów zakonnych i stowarzyszeń życia apostolskiego.
Do istotnych cech Instytutów świeckich należą:
- Konsekracja. Polega na całkowitym poświęceniu się Bogu przez profesję rad ewangelicznych:
- doskonała czystość; życie w celibacie;
- ubóstwo; nie jest jednolite, lecz dostosowane do warunków życia poszczególnych członków. Wyraża się zwłaszcza w postawie duchowej wolnej od przywiązania do dóbr doczesnych, w ich rozsądnym i umiarkowanym używaniu, zgodnie z konstytucjami, w hojności wobec potrzebujących, w obowiązku pracy i dzielenia z ludźmi świeckimi niepewności związanej z różnymi warunkami życia i pracy;
- posłuszeństwo wyraża się zwłaszcza w wierności postanowieniom własnych konstytucji, dyspozycyjności w przyjmowaniu od przełożonych dyrektyw dotyczących realizacji własnego powołania oraz w ustawicznym poszukiwaniu woli Bożej.
- Świeckość. To obecność i zakorzenienie w świecie, wykonywanie świeckich zawodów, prowadzenie działalności związkowej, politycznej i ekonomicznej oraz unikanie tego wszystkiego co od świata oddziela (np. jednolity strój, zakonna nomenklatura, klauzura…).
- Apostolat. Zgodny ze świeckością, na wzór życia Jezusa w Nazarecie, realizującego swą zbawczą misję poprzez zwykłe codzienne czynności, wykonywane najczęściej indywidualnie (choć istnieją Instytuty, które prowadzą apostolstwo zorganizowane). Apostolat prowadzony jest przez „środki świata”, czyli solidne i kompetentne pełnienie swoich świeckich obowiązków, przepajanie duchem ewangelicznym jak „zaczynem” rzeczywistości ziemskich, ułatwianie przenikania Ewangelii do środowisk obcych chrześcijaństwu, a nawet mu wrogich.
- Wspólnotowość wyraża się głównie w jedności ducha i ideałów członków Instytutu, podtrzymywanie więzi przez spotkania, miesięczne dni skupienia i doroczne rekolekcje, wzajemną modlitwę , wymianę doświadczeń i informacji.
Duchowość Instytutów świeckich: oblubieńcza miłość do Jezusa, radykalizm ewangeliczny w warunkach świeckich, pozytywne nastawienie do rzeczywistości ziemskich oraz zaangażowanie w uświęcanie świata od wewnątrz, poprzez świadectwo życia i działalność świecką.
Instytuty różnią się od siebie charyzmatem. Ich założyciele nadawali im określony kierunek duchowości (np. franciszkański, dominikański, salezjański…) lub podkreślali pewne aspekty ewangeliczne.
Ramy prawne Instytutów Świeckich zostały określone w Kodeksie Prawa Kanonicznego z roku 1983, w kanonach: 710 – 730.
Instytuty Świeckie zrzeszają się w konferencjach krajowych (w Polsce KKIS www.kkis.pl) i światowej (CMIS www.cmis-int.org).
Do członków IŚ wielokrotnie kierowali swoje wypowiedzi ostatni Papieże.
Spośród polskich publikacji można polecić dość obszerne opracowanie (rozprawa doktorska): ks. Piotr Walkiewicz. Duchowość świeckich konsekrowanych. Lublin 2003
